Oss gebruikt de VN-doelen als richtsnoer

VNG Magazine nummer 12, 28 augustus 2020

Tekst: Leo Mudde | Beeld: Van Assendelft Fotografie

Oss loopt al jaren voorop bij het integreren van de mondiale duurzame ontwikkelingsdoelen, de Global Goals, in het gemeentelijke beleid. Dat kwam goed van pas bij de aanpak van de coronacrisis.

Een crisis brengt je terug naar de essentie van waar het in het leven om draait, zegt burgemeester Wobine Buijs van Oss. ‘En dan kom je haast ongemerkt uit bij de Global Goals, zoals de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals, SDG’s) van de VN in Nederland vaak worden genoemd. Dan wordt wat eerst misschien abstract leek, plotseling heel concreet.’
Een voorbeeld. Schoon water is in Nederland een vanzelfsprekendheid, maar in de sloppenwijken van Zuid-Afrika is de toegang tot veilig drinkwater van levensbelang. ‘Global Goal 6, schoon water en sanitair, staat eigenlijk voor hygiëne. Dat lijkt hier zo normaal dat we er als gemeente nooit bij stilstonden. Maar ineens moesten we onze handen gaan wassen, we werden er ineens mee geconfronteerd dat hygiëne ook hier letterlijk van levensbelang is.’
Tijdens een webinar voor het Global Goals Platform zette Buijs deze zomer nog eens op een rij hoe de duurzaamheidsdoelen een richtsnoer in tijden van crisis kunnen zijn. Moeiteloos plaatste ze een of meer van de doelen bij elk van de uitdagingen waarvoor de gemeente zich aan het begin van crisis zag gesteld. Samenwerking in de veiligheidsregio? Doel 17. Onderwijs en opvang voor kinderen met ouders die geen cruciaal beroep hadden? Doel 4. Thuiswerkende ambtenaren? Doel 8. De gemeenteraadsvergaderingen online organiseren? Doel 16. En zo verder.
We moesten ervoor zorgen dat de stad niet omviel, zei Buijs in het webinar. ‘Daarbij kwam doelen 8 en 11 in beeld. Als de horeca dichtgaat, valt een enorme trekker van de stad weg. Om de stad leefbaar te houden, hebben we fietsers weer toegelaten in het centrum en zijn we gestopt met boetes uitdelen bij parkeerovertredingen, alles om de gang naar het centrum er – coronaproof – in te houden en de middenstand te steunen. We zagen ook dat mensen die ineens thuis moesten blijven, hun huis gingen opruimen. Circulair werken is erg belangrijk. We hebben een duurzaamheidsplein waar mensen hun spullen kunnen brengen en oude spullen gerepareerd kunnen worden. Dat was al snel te klein, we moesteren er een hal bij huren.’ Daar kon doel 12 bij worden aangevinkt.

‘Soms sturen we een stuk terug als de Global Goals er niet in staan’

Slagader

De Global Goals zitten in het bestuurlijk DNA van Oss. Ze lopen als een slagader door de organisatie en komen, al dan niet expliciet, in elk beleidsstuk terug. ‘Soms sturen we een stuk terug als de Global Goals er niet in staan’, zegt Buijs. Wat niet wil zeggen dat de doelen permanent in het achterhoofd zitten van de ambtenaren. ‘Ik merk dat het in de samenleving meer beklijft dan onder de medewerkers. Een ambtenaar op de afdeling Werk en inkomen beseft niet automatisch dat hij eigenlijk werkt aan doel nummer 3, welzijn, of aan een fatsoenlijke manier om in het levensonderhoud te voorzien, doel 8. Die vertaalslag gaat niet vanzelf, daar moet je aandacht voor blijven vragen.’

Altijd leidend

Bij de burgemeester werkt het automatisme wel, voor haar zijn de Global Goals ‘altijd leidend’. Toen een groot aantal medewerkers van een slachterij in Boxtel besmet bleek, stond Buijs, als vicevoorzitter van de veiligheidsregio, voor de vraag: wat is nu belangrijk, wat is de essentie? Gezondheid natuurlijk, van zowel betrokken werknemers en hun collega’s als de gemeenschap, daarover was geen twijfel. Buijs: ‘Toch kun je het je niet permitteren om eendimensionaal te kijken. De Global Goals helpen om de belangen in beeld te brengen. We hadden ook te maken met het grote verhaal van de arbeidsmigratie. Als we arbeidsmigranten geen werk meer geven, hebben ze honger en vallen ze terug in armoede omdat het inkomen wegvalt. En omdat het bedrijf een centraal onderdeel is van de agrifoodketen, kon ik zo’n zaak niet vanuit één richting aanvliegen. Van mij werd een integrale benadering verwacht. Uiteindelijk kom je dan tot de conclusie dat je moet inperken en is het doel: zo snel mogelijk verantwoord terug naar de uitgangssituatie.

‘De slachterij was al dicht voor Pinksteren. De vraag was dus: kan het bedrijf weer open en waar moeten we aan voldoen? Dan loop je alle lijnen af. Een voorbeeld: wat gebeurt er als we het zicht op de arbeidsmigranten die daar werken verliezen omdat we dichtgaan? Dan gaan de werknemers op zoek naar ander werk, misschien gaan ze wel werken bij een distributiecentrum in de buurt terwijl ze besmet zijn. We wilden voorkomen dat die mensen gingen zwerven. Dus het was heel belangrijk dat ze terug bleven komen naar het bedrijf, of dat nou gesloten was of niet. Dat zijn dingen die boven komen drijven als je naar de breedte van een verhaal kijkt. De Global Goals zijn daar belangrijk in. Je kijkt naar het complete plaatje: het gaat om de mensen in Boxtel, maar ook om de arbeidsmigranten.’

‘Je hebt als bestuurder niet de luxe om het advies van een specialist uit te werken’

Analysemodel

Voor Buijs zijn de Global Goals een analysemodel. Welke crisis er ook is, er zijn altijd wel vier of vijf duurzaamheidsdoelen die er iets mee te maken hebben. ‘Door die vast te pakken, stap je even om het probleem heen en krijg je een beter beeld van de echte vragen waar het om draait. Besturen is als zeilen tegen de wind in. Je moet een beetje opzij sturen en dan overstag weer naar de andere kant. Op het moment dat je overstag gaat, worden andere dingen weer even belangrijk, maar je gaat vooruit. En al die dingen verhouden zich tot de Global Goals. Dat maakt het burgemeesterschap voor mij heel hanteerbaar.’
Zo werkte het ook bij de coronacrisis. Hygiëne staat hoog in de lijst van ontwikkelingsdoelen. In veel gebieden in Afrika en Azië is dat letterlijk van levensbelang. Niet in Europa, daar is het basisniveau van hygiëne al zo hoog dat we ons daar nauwelijks meer druk over maken. Tot het coronavirus ook hier om zich heen greep en we ineens veel vaker onze handen moesten gaan wassen, deurklinken poetsen en moesten afleren elkaar bij elke gelegenheid ‘af te lebberen’, zoals Buijs het uitdrukt.

ABC

Voor de aanpak van een crisis is een bepaalde methodiek nodig. De Global Goals bieden die. De burgemeester, in een vorig werkzaam leven docent in het hoger beroepsonderwijs en praktisch ingesteld, legt uit dat ze bij een crisis altijd terugvalt op de ABC-theorie: aard, betrokkenen en context. Die drie elementen keren altijd terug, en zeker bij de veelzijdige en complexe coronacrisis. ‘In het begin leunden we erg op de angst voor de gezondheid. Belangrijk, maar we moesten ook de veelvormigheid erbij betrekken. Economie, gemeenschap, welzijn, onderwijs, hygiëne – het kwam allemaal voorbij. De Global Goals zijn daarbij een belangrijk instrument om het type crisis te definiëren en vervolgens aan te pakken. Je hebt als bestuurder niet de luxe om het advies van een specialist uit te werken, je moet uit een veelvormigheid van belangen berekend risico’s nemen en verantwoording afleggen over je keuze. Omdat Global Goals uiteindelijk zijn wat je iedereen gunt, is dat een prachtig afwegingskader. Bij de analyse, de uitwerking, het besluit en de verantwoording.’